To λιμάνι του Πειραιά

To λιμάνι του Πειραιά

Έρχεσαι ή φεύγεις; Υποδέχεσαι ή αποχαιρετάς; Σε ποιο νησί θα ταξιδέψεις σήμερα; Σε ποια πόλη για δουλειές ή διακοπές; Ήρθες με κρουαζιερόπλοιο και είσαι έτοιμος για βόλτα στην Αθήνα και περιήγηση στις ομορφιές του Πειραιά; Άραγε τι σκέψεις περνάνε από το μυαλό σου καθώς το πλοίο ξεμακραίνει κι εσύ τραβάς φωτογραφίες και αποχαιρετάς τον Πειραιά, με το θαλασσινό αεράκι να χαϊδεύει τα μαλλιά σου και τον ήλιο να λούζει τα καταστρώματα; Μια πόλη-λιμάνι. Όλη η ακτογραμμή με τους πολύβοους δρόμους, τα μαγαζιά, τις πρώην βιομηχανικές ζώνες, τις εκκλησίες, τον Λέοντα στην ακτή Ξαβερίου, την περίφημη «Παγόδα», τα μεγάλα κρουαζιερόπλοια που έχουν δέσει στις προβλήτες τους, ξεδιπλώνεται πίσω από το αφρισμένο μονοπάτι που αφήνει πίσω του το πλοίο.
Ένα ιστορικό, χιλιοτραγουδισμενο, πολυσύχναστο λιμάνι που μένει αξέχαστο. Το απόλυτο συνώνυμο του ταξιδιού. Κι εσύ, ένα από τα πολλά εκατομμύρια των ταξιδιωτών από όλο τον κόσμο διαλέγεις προορισμό, πύλη και πλοίο και βάζεις πλώρη! 
Ακόμη κι αν δεν είσαι ...λάτρης της ιστορίας, στην περίπτωση του λιμανιού του Πειραιά αξίζει να έχεις στο νου σου μερικές βασικές πληροφορίες. Γιατί έτσι θα καταλάβεις τι είναι όλα αυτά που το κάνουν τόσο μοναδικό.
Καταρχήν. Είναι το μεγαλύτερο εμπορικό και επιβατικό λιμάνι της Ελλάδας, το σημαντικότερο της Ανατολικής Μεσογείου και ένα από τα πλέον πολυσύχναστα στον κόσμο για επιβάτες κρουαζιέρας.
Στην αρχαιότητα. Το όραμα του Θεμιστοκλή για την ανάπτυξη της Αθήνας ως ναυτικής υπερδύναμης χάρη στον Πειραιά με τα τρία φυσικά του λιμάνια τα οποία οχυρώθηκαν, περιλάμβανε και την ανάπτυξη του εμπορικού λιμανιού: Του Κανθάρου (Mεγίστου, σύμφωνα με τον Παυσανία) που είναι το σημερινό κεντρικό λιμάνι της πόλης. Η συνολική έκτασή του στην αρχαιότητα ήταν μεγαλύτερη από τη σημερινή. Οι άκρες των θαλάσσιων τειχών κατέληγαν στις δύο ακτές (Ακρωτήριο και Ηετιώνεια) με οχυρούς πύργους που συγκρατούσαν αλυσίδες (κλείθρα) για να κλείνουν και να αποτρέπουν αιφνιδιασμούς των εχθρών. Ο όρμος του Κανθάρου ήταν πολεμικός ναύσταθμος (ο δεύτερος μεγαλύτερος μετά της Ζέας) με ναυπηγεία και νεώσοικους. Προστάτευε το εσωτερικό του εμπορικού λιμανιού, του Εμπορίου όπως το ονόμαζαν, γύρω από το οποίο είχε κτιστεί χωριστό τείχος. Η οργάνωση και λειτουργία του λιμανιού επί Περικλή, συνεχιστή του έργου του Θεμιστοκλή, ήταν εντυπωσιακή -ένας προάγγελος της σύγχρονης! Μάλιστα, μέσα από το τείχος αυτό έγιναν δημόσια κτίρια και στοές, που εντυπωσίαζαν και δήλωναν την υπεροχή της Αθήνας, ενώ στο λιμάνι κατασκευάστηκαν προβλήτες και προκυμαίες για τα πλοία και χωρίστηκαν οι περιοχές ανάλογα με τα είδη των εμπορευμάτων. Στη διάρκεια του 5ου αι. ο Κάνθαρος έγινε το σημαντικότερο λιμάνι στη Μεσόγειο! Από αυτό εξαρτιόταν η οικονομική ευημερία του Αστέως και ο εφοδιασμός του με βασικά είδη (κυρίως σιτάρι), ξυλεία, μεταλλεύματα και δούλους. Σημαντικά ήταν και τα έσοδα από τους λιμενικούς φόρους (η λεγόμενη πεντηκοστή). Ο Πειραιάς ήταν τόπος συνάντησης των εμπόρων από όλο τον κόσμο, το πρώτο διεθνές τραπεζικό κέντρο και χρηματιστήριο εμπορευμάτων και ναύλων, καθώς και ένα σημαντικό σημείο βιοτεχνικής δραστηριότητας. Μαζί με το αργυρομετάλλευμα του Λαυρίου ήταν η μεγαλύτερη πηγή εσόδων για τα κρατικά ταμεία της Αθήνας και υλική προϋπόθεση για τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή (Βλ. αναλυτικά στην ενότητα Αρχαία Ιστορία του Πειραιά). 
Στη Ρωμαϊκή περίοδο ο Πειραιάς και η Αθήνα διαχωρίστηκαν. Στα χρόνια αυτά ο Πειραιάς όχι μόνο παρήκμασε, αλλά λόγω της συμμαχίας της Αθήνας με τον Μιθριδάτη και μετά από μακροχρόνια πολιορκία, το 86 π.Χ., οι Ρωμαίοι υπό τον Σύλλα κατέστρεψαν την πόλη και την έκαψαν μαζί με τους νεόσοικους και τη σκευοθήκη. Οι λίγοι κάτοικοι που παρέμειναν κατοικούσαν κοντά στο λιμάνι και στο ναό του Σωτήρος Διός. Η αναγέννηση ήρθε στην Αθήνα και τον Πειραιά χάρη στον αυτοκράτορα Αδριανό (βλ. περισσότερα στην ενότητα Ρωμαϊκή περίοδος). 

Για την ύστερη βυζαντινή εποχή ελάχιστες πληροφορίες δίνει η ρουνική επιγραφή στα πόδια του ταφικού Λέοντα στην είσοδο του λιμανιού. Από αυτό το λιοντάρι πήρε το όνομά της την εποχή εκείνη η πόλη ως Πόρτο Λεόνε. Ο Μοροζίνι έκλεψε το άγαλμα και έγινε υπεύθυνος για την καταστροφή πολλών αρχαιοτήτων λόγω μιας μεγάλης οχυρωματικής τάφρου που ένωσε το κεντρικό λιμάνι με αυτό της Ζέας. 

Ακολούθησε η Οθωμανική κατοχή (βλ. σχετική ενότητα). Το 1824 ο Πειραιάς απελευθερώθηκε από τους Τούρκους.
Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟΥ 19ου και 20ου αιώνα. Από τον 19ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας η ιστορία του λιμανιού είναι τόσο πλούσια σε γεγονότα και σημαντική για το εμπόριο και τη βιομηχανία της Ελλάδας που δύσκολα κλείνεται σε μερικές γραμμές.
Ας επιλέξουμε τα εξής:
Πότε ξεκινά το ενδιαφέρον για το λιμάνι τον 19ο αιώνα; Το 1834, με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα από το Ναύπλιο, το νεοσύστατο κράτος στρέφεται στην ανάπτυξη του λιμανιού. Έρχονται οι Χιώτες από τη Σύρο- πλούσιες οικογένειες που θα γίνουν οι ανερχόμενη εμπορική και βιομηχανική αστική τάξη του Πειραιά-, και οι Υδραίοι.
Γιατί ήταν τόσο μεγάλη η σημασία του; Ήταν επίνειο της Αθήνας και κόμβος τριών βασικών δρόμων του εμπορίου στη Μεσόγειο: Των σιτηρών από τη Μαύρη Θάλασσα και την Αλεξάνδρεια, του εξαγωγικού εμπορίου της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Ελλάδας, της Περσίας και της Νότιας Ρωσίας προς τη Δυτική Ευρώπη. Των εισαγωγών βιομηχανικών προϊόντων από την Αγγλία και τις άλλες βιομηχανικές χώρες προς την Τουρκία, την Περσία και την Ελλάδα. Αργότερα, με τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ έγινε κέντρο για τις επισκευές και τον ανεφοδιασμό των πλοίων.
Με δυο λόγια βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων ναυτιλιακών γραμμών της περιοχής. Όσο δεν υπήρχαν ανεπτυγμένοι χερσαίοι δρόμοι στην Ελλάδα, τα πλοία, και στη συνέχεια οι σιδηρόδρομοι, έκαναν το λιμάνι του Πειραιά «αρχή των πάντων»!  
Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, φυσικά, και ...υπέφερε. Βομβαρδίστηκε πολλές φορές στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πολέμου και της Κατοχής από Ιταλούς, Γερμανούς, Άγγλους και Αμερικανούς και χιλιάδες κάτοικοι έμειναν άστεγοι.
Ποιες βιομηχανίες αναπτύχθηκαν στο λιμάνι: Μεταξύ 1835-1930 μεγάλες βιομηχανίες εγκαταστάθηκαν εδώ και δημιουργήθηκαν αποθήκες για τη φύλαξη των προϊόντων που εισάγονταν και διακινούνταν στη χώρα, ή παράγονταν και εξάγονταν. Χάρη στα μεγάλα βιομηχανικά κτίρια που διασώζονται -και αρκετά αρχίζουν να ανακαινίζονται για να επαναχρησιμοποιηθούν-, μπορείς να πάρεις μια εικόνα της εποχής. Tο 1852 το λιμάνι έγινε κέντρο συγκέντρωσης και αποθήκευσης σταριού κάτι που οδήγησε στη δημιουργία αλευρόμυλων. Το 1900 λειτουργούσαν στην πόλη 50 αλευρόμυλοι! Μερικοί βιομήχανοι παρήγαγαν μαζί και ζυμαρικά. Υπήρχαν επίσης εργοστάσια ζαχαροπλαστικής που έβγαζαν χαλβά, ταχίνι, λουκούμια, κουφέτα. Κοντά στο λιμάνι αναπτύχθηκαν κεραμοποιεία, υφαντουργεία, μεταξουργεία, κλωστήρια. Από το 1870-1874 και μετά εδραιώθηκε η Πειραϊκή κλωστοϋφαντουργία -μάλιστα, το 1920 διατηρούνταν 34 κλωστοϋφαντουργεία. Η σταφίδα, ήταν η πρώτη ύλη στην οινοπνευματοποιία και η εύκολη προμήθειά της από το λιμάνι έφερε την ανάπτυξη του κλάδου. Το 1900 λειτουργούσαν 9 οινοπνευματοποιεία συν τα δύο μεγαλύτερα που έκαναν σημαντικές εξαγωγές: Tο περίφημο « Σ. και Α. Μεταξά» και «Τ. και Ν. Πιπινέλη». Φυσικά, όλα αυτά τα χρόνια αναπτύσσονταν τα ναυπηγεία, μεγάλα και μικρά, και οι μεγάλοι ναυτιλιακοί οίκοι άνοιξαν πρακτορεία εδώ από το 1875. Μαζί τους είχαν την ...τιμητική τους και τα μηχανουργεία όλων των ειδών και το 1880 που ο ατμός χρησιμοποιήθηκε στη ναυτιλία, ο κλάδος εξελίχθηκε περισσότερο.
Φαντάσου την εικόνα: Το λιμάνι του Πειραιά με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που έρχονταν ή έφευγαν «για τα ξένα». Με τους εμπόρους, τους τραπεζίτες, τους πολιτικούς, τους πλοιοκτήτες, αλλά και την εργατική του τάξη. Το λιμάνι, ένα χωνευτήρι κοινωνικών τάξεων και ανισοτήτων, ανθρώπων από την Ελλάδα, αλλά και τις ξένες χώρες, με διαφορετικούς πολιτισμούς, συνήθειες, γεύσεις, προσδοκίες. Μια βιομηχανική εργατούπολη που έριχνε ζηλόφθονες ματιές στα νεοκλασικά μέγαρα και τραγουδούσε τους καημούς της στα ρεμπετάδικα. Το λιμάνι του Πειραιά πάντα σε κίνηση, να μεταλλάσσεται διαρκώς: ανάπτυξη, κάμψη και πάλι ανάπτυξη. Το εθνικό λιμάνι που συνδέθηκε μέσω σιδηροδρόμων και στη συνέχεια δρόμων με την υπόλοιπη Ελλάδα και τελικά ενώθηκε με την Αθήνα και την Περιφέρειά της σε ενιαίο αστικό χώρο.
Το 1930, με την ίδρυση του Οργανισμού Λιμένος Πειραιά (ΟΛΠ) και τα έργα εξωραϊσμού, το λιμάνι ξεκίνησε τη νέα του πορεία στον 20ο αιώνα.
Και σήμερα; Εκμοντερνισμένο, με διαρκείς επενδύσεις σε έργα βελτίωσης των υποδομών του, εξακολουθεί να είναι η «αλυσίδα» που συνδέει την ηπειρωτική Ελλάδα με τα νησιά του Αργοσαρωνικού, του Αιγαίου και την Κρήτη. Όπως και η βασική θαλάσσια πύλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο νοτιοανατολικό της τμήμα.  
Γι’ αυτό κι εμείς κάθε τόσο ... «πάμε λιμάνι»! Και ακούμε νοερά τη φωνή της Μελίνας Μερκούρη:  Όσο κι αν ψάξω δεν βρίσκω άλλο λιμάνι, τρελή να μ’ έχει κάνει όσο τον Πειραιά...Το βραβευμένο με Όσκαρ το 1961 τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι από την ταινία-σταθμό του Ζιλ Ντασέν «Ποτέ την Κυριακή».

Περίπατοι με αφετηρία τις προβλήτες των κρουαζιερόπλοιων
Αν πρόκειται να φύγετε με κρουαζιερόπλοιο, ή έχετε κάνει στάση στο λιμάνι, αξίζει να γνωρίσετε τον Πειραιά, έστω και με μια σύντομη βόλτα.
Υπάρχουν 3 διαφορετικές διαδρομές με αφετηρία το σημείο όπου δένουν τα κρουαζιερόπλοια (Ακτή Ξαβερίου και Δηλαβέρη). Δεν χρειάζεται να τις διανύσετε ολόκληρες. Ακόμη κι ένα τμήμα τους αρκεί για να γνωρίσετε μερικά από τα αξιοθέατα του Πειραιά, να κάνετε στάση για καφέ ή φαγητό και να απολαύσετε τη μοναδική του ατμόσφαιρα. Αυθεντικό ελληνικό καλοκαίρι ... «έξω καρδιά»! 

H «Παγόδα» του Πειραιά
Ξεχωρίζει στην Ακτή Ξαβερίου με την καμπύλη στέγη από σκυρόδερμα. Υπογράφεται από τους αρχιτέκτονες Ι. Λιάπη και Η. Σκρουμπέλο και ήταν ένα από τους πιο ενδιαφέροντες «πρεσβευτές» του μοντερνισμού στην Ελλάδα. Εγκαινιάστηκε το 1967, λειτούργησε ως εκθεσιακός χώρος και φιλοξένησε την πρώτη διεθνή έκθεση των «Ποσειδωνίων». Το 2013 κρίθηκε διατηρητέο. Ο σκοπός του ήταν να γίνει σταθμός επιβίβασης-αποβίβασης για τα κρουαζιερόπλοια και σταθμός αποχαιρετισμού των Ελλήνων μεταναστών προς ΗΠΑ και Αυστραλία της δεκαετίας του 1960. 

Info

Η πρόσβαση από και προς το λιμάνι γίνεται με το μετρό, με λεωφορεία, με τρένα

Για τις διαδρομές του τραμ δείτε εδώ  

Η λεωφορειακή γραμμή Χ80 «Πειραιάς-Ακρόπολη-Σύνταγμα Express» συνδέει  τον τερματικό σταθμό κρουαζιερόπλοιων του ΟΛΠ στον Πειραιά (Ακτή Ξαβερίου, Ακτή Μιαούλη) με την Ακρόπολη. Επίσης, το κέντρο του Πειραιά με το κέντρο της Αθήνας. Στην επιστροφή προς Πειραιά περνάει από το «Κέντρο Πολιτισμού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος».
Δείτε περισσότερα για τη γραμμή αυτή.

Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε το Τουριστικό Τρένο του Πειραιά. Ξεκινάει από τα terminal A & B του σταθμού των κρουαζιερόπλοιων, από Δευτέρα έως Παρασκευή.

Στο 14541 θα βρείτε πληροφορίες για αφίξεις και αναχωρήσεις πλοίων. On line εδώ

Λόγω της κομβικής του θέσης, ο Πειραιάς φιλοξενεί από το 2022 μερικά από τα μεγαλύτερα και πιο πολυτελή κρουαζιερόπλοια διεθνώς.

Περισσότερα για την ιστορία του λιμανιού μπορείτε να διαβάσετε στον ιστότοπο του ΟΛΠ

** Υλικό για την αρχαία ιστορία της πόλης αντλήσαμε και από το βιβλίο «Πειραιάς Κέντρο Ναυτιλίας και Πολιτισμού»/Εκδόσεις Αιγιής, με συγγραφείς τους Γεώργιο Α. Σταϊνχάουερ, Ματίνα Μαλικούρτη, Βάσια Τσοκόπουλο, Βασίλη Γκανιάτσα.  
Ιδιαίτερα κατατοπιστική για τη νεότερη ιστορία του λιμανιού είναι η Διδακτορική διατριβή της κας Αγγελικής Παρδάλη- Λαΐνου (1990, Πάντειο Πανεπιστήμιο) με τίτλο «Η εξέλιξη του λιμανιού του Πειραιά και η επίδρασή του στην οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά από το 1835-1985). Από αυτήν έχουμε αξιοποιήσει μερικά στοιχεία για τη νεότερη ιστορία του λιμανιού.

Τοποθεσία

Βρείτε τον προορισμό στον παρακάτω διαδραστικό χάρτη. Δείτε στον χάρτη.